Veel te vertellen. Een indrukwekkend kopje thee.

Pas op, het is veel..
20091031
Ik reed vandaag met de auto terug van ons favoriete wegrestaurant alias discohotel alias sauna alias tennis hardcourt alias bruiloftgelegenheid, het was donker maar helder koud, en reed met een mooi muziekje naar huis. Toen zag ik aan de kant van de weg twee rode lampjes. In een reflex denk je aan twee fietsers met achterverlichting, maar al snel moet je glimlachen, en besef je dat je dat niet snel zal zien in Oekraïne. Eerder een onverlichte paardenwagen die stapvoets op de ‘snelweg’ rijdt. Je moet het maar weten. Nee, wat ik zag waren twee lampjes die aangestoken waren bij een kruis aan de kant van de weg, waar ooit iemand of meerdere mensen zijn verongelukt. Ik ken dat kruis wel, ik kom er vaak langs, je hebt er overigens heel veel in Oekraïne en allemaal mooi versiert met fleurige plastic bloemen en eventuele foto’s van de overledene(n). Maar de lampjes aan heb ik niet vaak gezien. Ik vond het zo aandoenlijk, zo lief. Vooral ook omdat ik me voorstel dat het iemand uit een naburig dorp is die misschien wel twee kilometer heeft gelopen om de kaarsen aan te steken. Veel mensen lopen hier.
Het feit dat wij buitenlanders allemaal even een tweedehands auto kopen om ‘wat mobieler’ te kunnen zijn, is toch echt een luxe. Ook al is het een afgeraffelde bak die volgens, ik noem maar een willekeurige naam, de VW garage beter naar de sloop kan. Mooi dat je door naar het buitenland te reizen of er te wonen ook de andere kant leert te zien, en misschien wel een duurzamere kant? De auto rijdt in ieder geval nog prima en trotseert alle gaten in de weg dapper! Maar vooral ook erin te geloven, het is namelijk makkelijk je af te laten schrikken (zonder de professionaliteit van de garagehouders in twijfel te trekken) door veiligheidsnormen en schoonheidswaarden. Zo heb ik eerder in Oekraine mijn remschijvenset van de vooras laten vervangen (onderdelen op internet gekocht en hier erop laten zetten). Voor dat de reis naar UA begon nog even laten bekijken door een VW man waar ik wat andere zaken haalde. Oei, zei hij, nou, daar zou ik zeker niet meer dan de reis naar UA mee maken, en zelfs dat... Bij aankomst en vervanging van de remschijvenset bij ons mannetje Lubcheck, een goeie kerel die mijn gebrekkig Oekraïns met een grijs verdraagt, heb ik mijn oude remschijven nog kunnen verkopen voor 30 UAH. Op een totaal van 100! Niet slecht dus. En serieus, ik heb niet het idee dat ze er zo heel slecht uit zagen. Inmiddels heb ik wel wat kennis van auto’s opgedaan om dat te kunnen zeggen, haha. Zo weet ik inmiddels ook alles af van het koelsysteem en wat te doen bij een motor van 130 graden… Nee, op die ervaring ben ik niet perse trost, maar wel fijn te weten hoe je in het vervolg beter kan opletten en eventueel de deksel moet losdraaien of het waterpijl controleert (in het geval dat je dat niet op de normale manier kan zien..).

Hee, ik wil het helemaal niet over auto’s hebben! Dan ben ik namelijk snel uitgepraat. Ik begon met de lieve kant van Oekraïne; een kant die ik denk ik nog niet vaak heb beschreven, behalve als ik het over mijn buren heb die eten brengen. Echter, ik heb die lieve ook nog niet veel gezien. Het lijkt over het algemeen een wat ‘normal-no’ cultuur. Als je mensen vraagt ‘hoe gaat het’ krijg je steevast een wat onbegrijpende blik teruggeworpen en haalt men wat lachend de schouders op. ‘Normal no’. Gewoon dus, niet goed niet slecht. Wat is dat toch? Een Groningse inslag, of teveel downs en te weinig ups gekend, waardoor men zoiets heeft van ‘eerst zien dan geloven’? Het is echter niet onvriendelijk bedoeld, en zo zijn de mensen ook niet. Het lijkt mij tot nu toe echter een cultuur waarin weinig zeg maar ‘onnodig enthousiasme’ is. Ik moet nu denken aan Mattijs, die vaak om mijn ‘onnodig enthousiasme’ moest lachen, bijvoorbeeld als ik weer eens aankwam met een verhaal dat ik zo heeerlijk door de regen heb gefietst. Dat snapte hij geloof ik niet zo goed, en is inderdaad ook een manier van mezelf voor de gek houden? Hmm, misschien krijg ik het dan nog moeilijk hier.. Ja, dat sowieso. Maar, zoals ik al zei, mensen bedoelen het niet vervelend en dat is belangrijk te bespeuren. Vaak komt er snel iets wat lijkt op een glimlach. Ik denk zeker hier op het platteland waar een onduidelijk brabbelende buitenlandse een rariteit is. De moeite die je neemt om de taal te spreken wordt veel gewaardeerd. Dat wordt des te meer duidelijk als je aan anderen vraagt of ze Engels of Duits spreken. Vaak kunnen ze meer dan ze zeggen; in eerste instantie zeggen ze dat niet te kunnen. Maar na wat doorvragen, of bij een volgende ontmoeting, als het ijs wat is gedooid, blijkt dat men toch een woordje kan spreken. Dus misschien dat mensen in mijn geval, iemand die met drie woorden graag een serieus gesprek over het milieu ofzo aangaat, mensen dat wel verrassend vinden. In ieder geval vind ik het toch leuke en soms ook lieve mensen.

Wat ik ook zo verrassend vind is dat op elke nieuwe plek waar ik kom ik in eerste instantie moet wennen aan een nieuw soort gezicht. Soms vind ik de mensen niet mooi. In Oekraïne bijvoorbeeld vond ik, maar ook nog wel vind, de mannen over het algemeen niet zo mooi. In de stad is het wel beter, gewoon omdat ze zich daar anders kleden en gedragen, maar zo op het platteland veel, ja, verlopen kerels met alcohol plooien in het gezicht en een wat onvriendelijke of onnozele blik. Ai, dat klinkt niet zo aardig. Het is ook niet zo eenzijdig natuurlijk, en meestal zijn het oudere mannen die er zo uitzien. De vrouwen zijn wel mooi (nu snap ik waarom Tim en Torben hier boeren), het lichaam in ieder geval, en soms ook de gezichten (wel veel make-up). Maar weet je, dat is op de eerste blik! Na een tijdje begin je mensen anders te zien. Niet alleen omdat je ze kent en weet dat ze vriendelijk of geestig zijn, maar omdat je went aan de soort van gezichten en uitdrukkingen. Je begint een bepaalde twinkeling in de ogen te herkennen, of manier van spreken en vriendelijk zijn. Dat vind ik zo een mooie ontdekking! Met plezier kom ik dan ook mensen tegen en zie de straling in de gezichten. Ik moet wel zeggen dat dit voornamelijk op lijkt te gaan voor oudere mensen, ik weet niet waarom. Daar zit vaak zoveel ongecompliceerdheid bij, een soort van acceptatie van het leven, het ultieme normal-no gevoel. Sterke mensen hoor.

Op de markt ben ik met mama, Fieke en Katrien (zij waren hier een weekje eind oktober) ook nog een leuke man tegen gekomen. Hij verkocht granaatappels in verschillende maten. Het is echt het seizoen voor granaatappels. Op een bepaalde manier heb ik ze pas de laatste jaren ontdenkt, het begon met een boekje dat ik van Selle kreeg (over Iraanse vrouwen die in een Iers dorp een eettentje openen). Deze man vertelde vol trost (of was het enkel marketing?) dat hij uit Azerbeidjaan kwam. Nou, dan moesten die vruchten wel lekker zijn. Ik kocht er een voor 18 UAH. Wel veel bedacht ik terplekke, maar heb niet de ervaring dat je hoeft of kan onderhandelen in Oekraïne, mensen reageren zelfs een beetje gekwetst (of is dat ook weer show?). En ach, hij was zo aardig en goedlachs. Wat kan mij die 1,50 euro schelen. Hmm, ook nog best veel voor onze maatstaven, toch? Hij heeft in ieder geval goed gesmaakt, en het schijnt goed te zijn tegen aften in de mond (dank voor jullie kookboek Els en Bert!).

Vandaag was een prachtige dag. Heel koud, ik droeg een broek met daaronder een panty, handschoenen, muts en dikke jas. Op de fiets naar Rudki. Brr. Op de terugweg prachtig licht, wel koud, maar zo mooi. De bomen worden prachtig maar ook erg geel en oranje, ik zou willen dat ik de tijd kon stil zetten. Het is zo mooi nu, maar ook de voorbode voor wat komen gaat vind ik wat eng. Mooi licht en lekker weer doet veel met me merk ik. Ik wist het wel, maar nu ben ik me er erg bewust van. Ik zoek vermoedelijk naar houvast: contacten met mensen, mooie omgeving, lekker eten, lieve buren. Dat geeft me het gevoel van ‘ja hoor, het gaat de goede kant op, je vind je draai hier wel, het is goed hier te zijn’. Daar hoort mooi landschap ook bij, en voornamelijk door daar onderdeel van te zijn. Dat gevoel is zo sterk als ik daar doorheen fiets of loop, een heel andere ervaring dan in de auto zitten. Dat is ook mooi, maar ik doe het niet, ik ben niet echt onderdeel van de omgeving, ik ben enkel toeschouwer. Vandaag op de fiets was dus heel fijn. Later op de dag, na twee potjes schaak tegen de computer (met meerdere malen Ctrl+Z heb ik gewonnen..) ben ik weer op de fiets gestapt en naar de Heeren Boeren op zoek gegaan die in een buurt dorp aardappelen aan het verkopen waren. Dat wilde ik wel eens zien. Dus, met de fiets een kortere route via de velden, de weg over, en door de dorpen. De zon ging snel onder en het werd schemerig. Auto’s scheurden hard, maar ik was ongewoon goed verzekerd van licht: een Petzl op mijn hoofd, achterlicht aan en verlichtte trappers bij beweging. Normaal vind ik dat soort trappers heel irritant, maar nu echt een uitkomst. In Oekraïne zonder licht fietsen is echt vragen om problemen (maar helaas en raadselachtig genoeg ook een gewoonte), niet alleen vanwege de auto’s maar ook vanwege de gaten in de weg. Een regelmatig gevloek ontbrak ook zeker niet. Het was al bijna donker toen ik bij het dorp aan kwam. Daar hoorde ik een tractor aankomen. Dat zouden toch niet… Jawel! Voordat ik het doorhad, en zij de kans hadden mij te kunnen zien, waren T&T alweer voorbij gezoefd. Nou ja, ik heb nog wat rond gelummeld en ben toen heeerlijk terug gefietst. Fijn toch, een beetje fietsen?

20091102
November al. Gister was het 1 november, en de lichtjes bij het kruis aan de kant van de weg die ik bovenaan beschreef, hebben een reden denk ik. Gister was een dag dat alle mensen naar de graven van hun dierbaren gingen en lichtjes ontstaken, kan het Aller Heiligen zijn? Een prachtig gezicht. Ik vond het al zo druk overdag bij en rond de begraafplaatsen, maar later plaatste ik het. Mensen liepen af en aan van de begraafplaats, vaak ook met bloemen of misschien wel eten. Stom, ik ben vandaag vergeten te kijken op de begraafplaats wat er zoal is neergelegd. Ik heb in een kookboek van mijn moeder, dat gaat over culturele culinaire gebruiken in landen zoals Oekraïne, Georgië en Rusland, werkelijk prachtig, gelezen dat men de dierbaren bij het begraven ook eten brengt. Ik zou graag willen weten of dat hier ook gebeurt en wat men dan kookt; is het bijvoorbeeld de bedoeling dat het lang houdbaar blijft, of dat het heel erg lekker is? De begraafplaatsen zijn hier sowieso erg mooi. Sommigen zouden het kitsch noemen, maar het is eigenlijk ook weer iets liefs. De graven zijn vaak prachtig versierd met bloemen, hetzij nep, groot en fleurig, hetzij echt en kranige bloemstruikjes. De stenen zijn vaak in de vorm van een kruis die aan de uiteinden wat rond en golvend zijn. Maar je ziet ook wel ‘gewone’ stenen, vaak met een foto van de overleden persoon. Heel waardig afgebeeld, in een mooi pak en vrouwen met een hoofddoek. Op elk graf staan gekleurde glaasjes met waxinelichtjes. Zoals gisteravond, als die allen zijn aangestoken, geeft dat zo een mooie, bijna romantische blik. Een soort kerst gevoel.

Vandaag heb ik lang in internet gezeten. Is bij nader inzien niet zo slim omdat er hier de griep heerst, en ik geen hoge dunk heb hygiënische standaard van spelvechtende jongens en facebook (‘Kontakt’) kijkende meisjes. Maar goed, ik was er, en lang ook. Daarna naar huis gegaan en thee gemaakt voor de jongens, die waren op het bedrijf bezig. Onderweg belde Tim met de vraag of ik ook even brood en kaas mee wilde nemen; ze hadden sinds ’s ochtends niet meer gegeten. Dat komt wel vaker voor, die gaan gewoon het huis uit en op een gegeven moment beseffen ze dat ze honger hebben. Maar ik krijg soms het gevoel dat mannen dat vaker doen; die eten ook veel in de kantine een volledig gekochte lunch of een luxe broodje op het station. Ik maakte in ieder geval weer rechtsomkeert en haalde wel even brood en kaas. In het eerst mahazin (winkel) was er alleen nog een wit brood, in de tweede (waar ik eerste netjes vijf minuten op mijn beurt heb gewacht omdat ik zag dat ze nog een bruin brood had) een zeer oud brood wat daar dan waarschijnlijk alleen voor de sier lag, of om de kaalheid van het schap te verhullen. Of wat ze alleen aan mensen geven die ze niet aardig vinden. In het derde en laatste mahazin, bij ons om de hoek, lagen zes bruine broden. Ik denk dat dat qua aantallen geen verschil was. Dus, een halfuur en 2 graden koeler verder, kon ik eindelijk op weg naar het bedrijf. Dit is zo iets typisch in mijn ervaring van Oekraïne tot nu toe: veel kost veel tijd. ‘Eventjes’ boodschappen doen gaat niet, ook al is er niet zo heel veel diversiteit in de producten, maar misschien komt het omdat ik altijd flink blijf staren om iets te ontdekken wat ik nog niet eerder heb gezien. Eventjes melk halen bij de buren is niet eventjes, want je gaat zitten en praat gezellig over het boeren (hoeveel kosten de aardappelen), het planten van tulpen bollen en eetbare bloemen (ik heb ze verteld dat je de bloemen van Indische kers kan eten, ze keken me ongelovig aan), en de kwaliteit van de melk en hoe je kaas maakt. Heel leuk en onderhoudend, maar soms ook vermoeiend. Je kan niet even snel dingen doen, ook de mensen die je op straat tegen komt maakt ik vaak even een praatje mee. Dat is nou zo eenmaal als je in het dorp woont. Maar wat ik echt vervelend vind is de man van de elektriciteit; die komt gewoon, tegelijkertijd met het kloppen op de deur en zonder reactie af te wachten, binnenstormen. De eerste keer schrok ik me wild en vroeg in gebroken Oekraïns of dat ‘normal-no’ was? Hij begreep niet zo wat ik bedoelde. De tweede keer zat toevallig de deur op slot, dat was maar goed ook want ik was net onder de douche geweest. Ik denk dat de derde keer de deur weer open zal zijn en ik weer schrik, misschien moet ik nu al wat zinnetjes uit mijn hoofd gaan leren om hem te vertellen dat ik dat niet tof vind, hij zal het maar moeten laten. Hm, heb ik het toch weer over wat andere dan ‘lieve’ dingen van Oekraïne, grappig dat dat zo ongemerkt gebeurt.

20091123
Ai, wat een tijd geleden alweer. De laatste weken waren ook redelijk druk en vol, ik heb weinig tijd gehad even te zitten en schrijven. Of geef mezelf weinig tijd. Mijn leven begint natuurlijk ook meer vorm en sociale inhoud te krijgen en ben gewoon veel ‘bezig’.

Maar dan toch even over de afgelopen weken. Ten eerste: ik heb een baan gevonden bij een centrum voor gehandicapte kinderen. Dzherelo, in L’viv. Een uniek soort organisatie voor Oekraïense termen: mentale of lichamelijke handicap wordt niet als een (tijdelijke)ziekte gezien, maar als een permanente omstandigheid waarin mensen nog veel te bieden hebben. Er zijn drie hoofdafdelingen: een ‘early intervention’ afdeling voor kinderen tot 6 jaar, een ‘school’ voor kinderen tot 18 jaar, en een ‘workshop’ voor mensen van 18 tot ongeveer 45 jaar waar ze knutselen (kaarten, sieraden, kerstversiering), dansen, sporten, occupational training in de keuken en aankleden. Verder natuurlijk de afdeling voor fondsenwerven, boekhouden, en twee speciale afdelingen die zich richten op toegepaste fysiotherapie en psychologie en de staf in de eerste drie afdelingen ondersteunen. Kinderen komen ’s ochtends en gaan ’s avonds weer naar huis; de familie blijft dus belangrijk en centraal. Een heel mooi concept. Ik ben aangetrokken om te helpen met het efficiënter laten lopen van het ‘management’. Er is veel gesproken over hoe dingen lopen, of niet, door de directeur en een van de boardmembers die mij heeft gecharterd (Zenia), maar de komende tijd moet concreter worden wat ik nu precies ga doen. Ligt ook aan mijzelf natuurlijk dat te formuleren. Dus, met ervaring bij Cordaid, CIDIN en training over ODID (organizational and institutional development), een dosis goed verstand, eerder werk van consultants en tips van bekenden, kom ik vast een heel eind. Vorige week begonnen; het was rustig vanwege de quarantaine, maar deze week zijn de kinderen er weer. De eerste indruk is goed en ik ben blij hier de komende maanden rond te lopen en daar waar nodig te helpen. Wil ook graag naast deze ‘organisational coordinator’ rol additionele dingen doen. Is er toneel, een volkstuin in het voorjaar maken, vormen van sporten uitproberen, etc? Lijkt me erg leuk. Helaas verdient het niet genoeg om van rond te komen en ik ben nog steeds op zoek naar additioneel inkomen. Druk aan het emailen, bellen en bezoeken dus. As vrijdag hopelijk naar Kyiv om bijvoorbeeld naar de ambassade te gaan en een andere vrouwen organisatie te ontmoeten. Misschien kan ik ook via andere fondsen ondersteuning voor mijn onkosten krijgen, en zo full-time voor Dzherelo werken. Dat zou ik heel graag willen: dit is zo een mooie organisatie waar ik veel van kan leren en genieten. Dat weet ik zeker! Het lijkt zich allemaal een beetje te ontwikkelen.

(NB: de vrouwen organisatie waar ik eerder over vertelde lijkt een beetje stil te liggen. Helaas, ik zou ook graag daar aan de slag gaan. Ik heb na terugkomst een hele lijst ideen voor fondsen, projecten en contacten opgesomd, was dat misschien een beetje te veel van het goede? Het leek dat ze erg enthousiast was. Ik heb gevraagd hoe zij de komende tijd voor zich ziet, ik heb voorgesteld daar twee dagen ofzo te werken voor twee maanden. Nog niks over held gehoord. Ze zou het bespreken met haar collega’s, maar ik heb na twee weken nog niks gehoord. Moeilijk te peilen.)

Dat betekent ook dat ik een appartement/kamer in L’viv zoek. Elke dag twee uur rijden is niet zo fijn, duur en vervuilend. Daarnaast vind ik het ook leuk om wat mensen in L’viv te leren kennen en daar ’s avonds een biertje te drinken en op mijn fiets de stad onveilig te maken. Nee, eerder andersom: fietsers en voetgangers zijn tweederangs weggebruikers. Eerlijk gezegd denk ik dat het nog erger is dan ik bijvoorbeeld in Kameroen heb meegemaakt. Mensen zijn hier over het algemeen botter en grover vind ik, zo in het verkeer. Niet dat het mij als mede automobilist echt stoor: ik race graag mee en kan mijn plekje goed veroveren. Stiekem vind ik het ook wel leuk.

Afgelopen vrijdagavond heb ik een eerste social life experience in L’viv gehad. Ik had zo’n gevoel van, hee, het begint! Natuurlijk is alles al lang begonnen, ik merk ik nu al dat het jammer is minder tijd in Novosilki te kunnen zijn, maar een eerste stap in mijn L’viv ervaring was heel mooi. ’s Avonds had ik afgesproken met Taras; ik heb hem op een boekenbeurs in L’viv ontmoet. Hij is schilder en voor brood op de plank advocaat. Een lieve kerel van 30 die makkelijk in Amsterdams straatbeeld zou passen. Ik vroeg hem te helpen bij het zoeken naar een kamer en we spraken af. In een leuke kroeg die weggedoken onder de weg ligt, ontmoette ik ook zijn vrouw (24 en zwanger), en zijn vrienden. Allemaal jong en getrouwd. Ik vroeg nog of het in de Oekraïense taal gebruikelijk is te zeggen dat je getrouwd bent terwijl het je vriendin is, en dat dus ook zo in het Engels vertaald, maar nee, ze zijn allemaal getrouwd. Dat is namelijk vaak zo met ‘dit is mijn broer’; dat kan net zo goed een neef of achterneef zijn. In ieder geval een leuke avond gehad met warm bier met honing en kaneel. Het wereldje blijkt overigens ook hier klein te zijn: toen ik vertelde dat ik bij Dzherelo werk, waren er meteen twee die daar ook met mensen een connectie hebben! Binnekort is hier een jazz-festival (4-14 december) en ga daar met mijn nieuwe vrienden ook naar toe, haha! Daarna met collega Olena naar een concert van de Kievse band Dacha Bracha geweest. Ze noemen zichzelf zoiets als ‘ethno chaos’ en dat klopt wel aardig. Het was een tegek (zit)concert: prachtige stemmen die krachtig worden gebruikt, creatieve muziek die zeker geen zijlijnrol speelt en verschillende soorten teksten. Ik zou zeker even googelen.

Op zaterdag was het een speciale christelijke feestdag. Ik had eerst Oekraïense les (werd streng toegesproken dat ik beter moet oefenen), en aan het eind van de middag naar Ola. Zij is een vrouw hier uit het dorp die goed Engels spreekt. Ik heb wel eerder over haar gesproken denk ik. Ik wist niet dat het een speciale dag was dus kwam met lege handen aan in een kamer vol met familie en een heerlijk gedekte tafel! Ai. Maar geen probleem denk ik, eerder heb ik haar al een zak kruidnoten en tulpenbollen gegeven. Hopelijk deden die nu ook nog dienst. We aten heerlijk en dronken de nodige horielka (wodka). Ik deed mijn best te praten en te begrijpen, en Ola was natuurlijk heel belangrijk voor de overige 50% en nuances. Het was een mooie avond en ik was trots op mijzelf. Ben nog geen vier maanden in Oekraïne, en twee maanden studie bij Natalya, maar kan al converseren en grapjes maken. Naarmate de horielka vloeide maakten zij (de mannen) ook graag grapjes over mij en Ola maakte zich zorgen dat ik dat vervelend vond. Nee hoor, helaas ben ik nog niet goed genoeg om adrem te reageren, maar wacht maar af! Ik ging naar huis (negen uur) met een zak appels en zelfgemaakte jam.

De volgende dag, zondag, zijn Torben en ik naar de kerk gegaan. Hij wil dit met enige regelmaat doen, en ik wilde wel eens mee. Nu hij niet zoveel op de tractor kan rijden (vanwege 'algehele moeilijkheden' hier met boeren te beginnen), is dit een welkom moment voor rust, overpeinzing en bezinning. Eerder was ik al bij de kerk, maar dat was een speciale dag, nu was het gewoon. We stonden twee uur lang, met af en toe knielen. Er werden veel kruisen geslagen of het hoofd gebogen, kaarsen aangestoken en gezongen. Vrouwen links, mannen rechts, oude mensen zitten. De kerk is prachtig versierd en bont (dit is orthodox, Kiev patriarchaat), met een altaar en daarachter een soort afgeschermd deel waar een groot kruis staat en de priester het grootste deel van de dienst is. Voor onze begrippen een misschien wat rare opstelling. Het geeft mij het gevoel dat de priester een zeer bijzondere positie inneemt als boodschapper van en naar God, hiërarchischer op een bepaalde manier. Hij staat dus veelal in dat deels afgeschermde deel, maar ook met zijn rug naar de mensen en borst naar het kruis. Een keer kwam hij ‘de zaal’ binnen met de bijbel of het boek van god, om mensen de mogelijkheid te geven dat te kussen (een gebruikelijk iets (bij orthodoxen?), het kussen van heilige objecten). Het boek stond tussen hem en de mensen in. Tijdens zijn preek werd hij omringt door een groepje knapen (ik weet niet of hier een officiële term voor is), wat wederom op mij overkwam als een bepaalde afscherming. Ik zal graag nog eens navragen welke rol een priester heeft en waarom hij ogenschijnlijk een fysieke afstand tot de mensen heeft. Een tijdje geleden hoorde ik ook van een Nederlandse vrouw die regelmatig naar L’viv komt om hier te onderwijzen aan het oecumenisch instituut en voor een Nederlandse NGO werkt, dat de rol van vrouwen van priesters een heel belangrijke is en dat een vriendin van haar daar PhD onderzoek naar doet. Nu heb ik de vrouw van deze priester ook ontmoet, op de avond dat Tim Torben en ik de priester bezochten om de problemen met hem te bespreken (ik heb daar eerder over verteld). Na het serveren van thee en gastvrouw rol te hebben vervuld, kwam ze bij ons zitten, aan het andere einde van de tafel. Ze had veel te vertellen en dit voelde als heel natuurlijk, haar rol als spreker werd door iedereen gewaardeerd. Toen vroeg ik mij inderdaad af in hoeverre ik, als ik beter Oekraïns kan, met haar kan praten over bijvoorbeeld huiselijk geweld en mensenhandel, en in hoeverre zij dit in de gemeenschap bespreekbaar kan maken, of mij zou kunnen helpen (over een nog langere tijd) dit bespreekbaar te maken? En natuurlijk: kan dit tijdens de dienst bespreekbaar worden gemaakt? Hopelijk kan die onderzoekster mij meer vertellen.

Na de dienst liep ik met een overbuur vrouw naar huis. Zij is de 87 jarige vrouw die krom loopt, een stok van de oma van Tim heeft gekregen en jaarlijks nog een veld (100 bij 20 meter?) aardappelen bewerkt. Respect! Ik vroeg haar of ik haar kon helpen met het ondersteunen van een arm, maar kwam erachter dat dat niet zo handig is bij iemand die krom loopt. Ze nodigde ons uit thee te komen drinken. Dat wilde ik wel graag! Torben moest helaas verder met werken. Oioi zei ze, je werkt zo hard! Bij haar huis aangekomen haalde ze de sleutel van onder de mat, en in haar ‘voorkamer’ aangekomen, weer een sleutel uit een kastje om de andere deur open te doen. Ik vroeg me af waarom ze die niet gewoon in haar jas meenam. Haar huis is zoals zo velen in dorpen in deze regio: oud, geurig naar ingemaakt eten en vochtig. Dikke muren met goedkoop of eenlaags strijksel. Een aantal kamers worden niet meer gebruikt en staat vol met meubels en oude spullen. Ze leeft in een kamer waar een groot bed staat (ze verontschuldigde dat er geen nette overslag-deken over heen lag), een tafel met zeil en een plant, en twee banken waarvan een een extra laag kussens heeft; ik vermoed om haar het zitten makkelijker te maken en dat ze de bank nog uit komt. De open keuken ernaast. Ik ging zitten en wachtte af wat me te doen stond. Ook al is ze oud en niet zo snel, eindeloos mijn hulp aanbieden is denk ik ook niet zo aardig: ze doet het altijd alleen toch? Ze zette water op en schuifelde weer naar een andere kamer, waar ze met een mooie glazen plateau aankwam. In de keuken stofte ze die af, en nam brood mee. Ze sneed het (ietwat oude) brood met veel moeite, haar oude vingers konden het fragiele mes niet goed vast houden en ze was bang het zeil te beschadigen. Ze klapte het weg en sneed op de tafel zelf. De kruimels schraapte ze met grove beweging weg en goot ze in haar mond. Het brood lag mooi op de schaal. Ze kwam met twee koppen thee aan. Ik dacht gezellig, samen drinken, dat gebeurt niet vaak. Maar nee, ik had het mis: een thee was met vruchtensmaak, de ander ceylon en waren allebei voor mij. Dat had ik pas later door, toen de tweede al koud was. Ik moest vooral veel drinken en eten, maar het was nooit genoeg. Ze keek me ongelovig aan toen ik bleef herhalen dat ik niet zoveel op kan. Later kwam ze nog met een kop soep aan. Ik vroeg haar hoe ze dat zo allemaal doet in haar eentje, is het niet lastig? Ha, ze moest lachen, nee joh! Wat moet ze anders leek ze te zeggen! Haar zoon komt wel met enige regelmaat en helpt haar, maar koken, wassen (water komt van buiten uit de put, ze heeft blijkbaar geen pomp), werken in de tuin: ze doet het allemaal nog. Ik vertelde over mijn oma die sinds kort, op haar 91e, naar een verzorgingstehuis is gegaan, en dat ik ook heel trots op haar ben hoe zij de laatste paar jaar alleen heeft gewoond, en nu een nieuwe fase is aangegaan. Dat was een bewuste keuze, en, zoals ze zelf zegt, als het niets wordt, is dat haar eigen verantwoordelijkheid. Wauw! Maar het gaat allemaal goed, ze lijkt een nieuw sociaal leven te hebben gekregen! En toch, zoals deze vrouw hier alleen woont, dat zie je niet veel meer bij ons.. Zoals ze daar door het huis schuifelde en het mij gemakkelijk maakte. Het zonlicht kwam door de ramen vallen. Ze had een mooi stevige zwarte rok aan met rood borduursel, flinke zwarte laarzen met voering en een hoofddoek die af en toe losviel. Geen of weinig tanden meer, en tijdens het praten komt ze dichtbij om duidelijk te kunnen praten. Als ik haar weer eens niet-begrijpend aanstaar, schudt ze lachend haar hoofd en zegt: ‘te ne rozume-ezh, tak’ (je begrijpt het niet he)? Later schuifelde ze weer weg, met haar handen tastend naar ondersteuning, en kwam met een mooi bewerkte wandelstok terug. Ze vertelde dat haar zoon die heeft gekocht maar dat hij te groot is. Ze demonstreerde dat en inderdaad, ze moest bijna op haar tenen staan om het te laten zien. Arme vrouw. Ze gaf hem mij en ik weigerde beleefd. Dat hij te mooi is en haar zoon hem later kan gebruiken. Nee zij ze, hij is voor jou, voor je vader bijvoorbeeld. Ha zei ik, die is nog zo jong! En papa kennende zal die niet snel een wandelstok gebruiken. Maar nee, hij moest mee. Goed zij ik, dan voor mijn oma, die loopt ook niet meer zo makkelijk. En zo blijven we wandelstokken tussen Nederland, Duitsland en Oekraïne uitwisselen.